डायबेटिक फूट अल्सर - Diabetic Foot Ulcer in Marathi

डायबेटिक फूट अल्सर काय आहे?

डायबेटिक फूट अल्सर हा एक सामान्य परंतु तरीही खूप कॉम्प्लिकेशन असलेला अनियंत्रित डायबेटिस मेलिटस आहे. सामान्यत: जखम भरून येणे ही पेशीबाहेरील गमावलेला साचा दुरुस्त करण्याची एक नैसर्गिक प्रक्रिया असते. पण, काही विकार या उपचारांच्या सामान्य प्रक्रियेत व्यत्यय आणतात. यामुळे जखम बरी होणे हा दीर्घ उपचार ठरतो. डायबेटिस मेलिटस ही अशी एक विकृती आहे जी निरोगी ग्रॅन्युलेशन (पुनरुत्पादन) टिश्यु तयार करण्यास विलंब करून उपचार प्रक्रियामध्ये अडथळा निर्माण करते.  

याची मुख्य चिन्हे आणि लक्षणे काय आहेत?

डायबेटिक फूट अल्सर नेहमी वेदनादायक असेल हे आवश्यक नाही. जर संसर्ग झालेल्या नसांचे नुकसान झाले नसेल, तर माणसाला त्रास जाणवू शकतो. ही एक गंभीर समस्या असल्याने, त्यावर ताबडतोब उपचार केला पाहिजे. डायबेटिक अल्सर घट्ट त्वचेवर लाल रंगाच्या खड्यासारखा दिसतो. गंभीर प्रकरणात, हा लाल रंगाचा खड्डा खूप खोल जातो, त्या खालील स्नायुबंध आणि हाडांवर परिणाम करतो. प्रदाहात वाढ झाल्यामुळे सूज, उष्णता, आणि वेदना होऊ शकतात. नंतरच्या अवस्थेत, स्त्राव, दुर्गंधी आणि रंग बदलेले ग्रॅनुलेशन टिश्यू दिसतात.

याची मुख्य कारणं काय आहेत?

इन्स्युलिन वापरणाऱ्या रुग्णांमध्ये डायबेटिक फूट अल्सरचे सर्वाधिक प्रमाणात दिसून येते. जास्त वजन, तंबाखूचे आणि अल्कोहोलचे सेवन हे डायबेटिक अल्सरचा त्रास अधिक वाढवू शकतात. कधीकधी, त्या क्षेत्रातील संवेदना गमावल्यामुळे आपल्याला अल्सर असल्याचे लक्षात येत नाही. खराब रक्ताभिसरणामुळे यावर उपचार करण्यात अडथळा निर्माण करून स्थिती अधिक चिघळवते.

याची सुरुवात एका लहान अल्सरच्या रुपात होते. हे संवेदनांच्या कमतरतेमुळे सामान्यतः दुर्लक्षित होते आणि खोल डायबेटिक अल्सर तयार होतो. बराच काळ उपचार न केल्यास,अल्सरचा संसर्ग होऊ शकतो आणि परिणामस्वरूप पस (फोड) तयार होतो. या फोडमुळे ऑस्टियोमिलाइटिस नावाचे हाडांचे संक्रमण होऊ शकते. उपचारांमध्ये आणखी विलंब केल्यास प्रभावित क्षेत्रात गॅंग्रीन होऊ शकतो, याचा अर्थ पाय कापण्याची आवश्यकता निर्माण होऊ शकते.

याचे निदान आणि उपचार कसे केले जातात?

सामान्यपणे, जखमेची तपासणी करून डॉक्टर डायबेटिक फूट अल्सरचे निदान करतात. आपले डॉक्टर दबाव बिंदू, प्रतिक्षिप्त क्रिया आणि पायातील संवेदना तपासण्यासाठी आपल्या शरीरातील शुगरचा स्तर तपासतात आणि पायातील संवेदनांचे परिक्षण करतात.

तुमचे डॉक्टर खालील चाचण्या करण्याचा सल्ला देऊ शकतात :           

• रक्त तपासणी.
• जखमेचा प्रकार.
• एमआरआय आणि सीटी स्कॅन.
• एक्स-रे.

फूट अल्सर सुधारण्याचे पहिले पाऊल म्हणजे रक्तातील शुगरच्या पातळीचे कडक नियंत्रण करणे. फूट अल्सरचा उपचार करण्याचा मुख्य हेतू शक्य तितक्या लवकर उपचारांना प्रोत्साहन देणे आहे जेणेकरुन जखमेच्या संसर्गाची शक्यता कमी होते. विविध पद्धतींचा वापर करुन, या अल्सरवर दबाव कमी केला जातो आणि मृत टिश्यू काढून टाकले जातात. अल्सरच्या संसर्गास प्रतिबंध करण्यासाठी जखम कायम झाकून ठेवली पाहिजे.

डायबेटिक फूट अल्सरचा उपचार करण्यासाठी इतर पद्धती खालीलप्रमाणे आहेत:

• हायपरबेरिक ऑक्सिजन थेरपी.
• जखमेवर नकारात्मक प्रेशर थेरपी.
• दूषित क्षेत्राचे पुनरुत्थान.
• ओझोन थेरपी.
• प्रेशर काढून टाकणे.
• संसर्ग नियंत्रित करण्यासाठी अँटीबायोटिक्स सारखी औषधे.

1. Kleopatra Alexiadou, John Doupis. Management of Diabetic Foot Ulcers. Diabetes Ther. 2012 Dec; 3(1): 4. PMID: 22529027
2. David G. Armstrong. Diabetic Foot Ulcers: Prevention, Diagnosis and Classification. Am Fam Physician. 1998 Mar 15;57(6):1325-1332. American Academy of Family Physicians; [Internet]
3. American Podiatric Medical Association. What is a Diabetic Foot Ulcer?. Advancing Foot and Ankle Medicine and Surgery; [Internet]
4. Sue E. Gardner et al. Clinical Signs of Infection in Diabetic Foot Ulcers with High Microbial Load. Biol Res Nurs. Author manuscript; available in PMC 2010 Oct 1. PMID: 19147524
5. Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al. The Diabetic Foot. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): Inc.; 2000-.