गेली 5000 वर्षे, आयुर्वेदिक औषध प्रणाली त्यांच्या औषधीय आणि आरोग्य निर्मात्या गुणधर्मांसाठी अनेक वनस्पतींचे वापर करत आहे. आयुर्वेदिक आणि लौकिक औषध प्रणाली अधिक सर्वांगीण प्रदर्शनावर अवलंबून आहे. या लेखामध्ये, आपण त्रिफळा नावाच्या एक मौल्यवान वनस्पतीचे फायदे आणि वापरांवर प्रकाश टाकू या. तुम्ही वनस्पतीजन्य किंवा आयुर्वेदिक औषधे नियमितपणें घेत असल्यास, तुमचे लक्ष त्रिफळावर नक्कीचे गेलेले असेल. “शारंगधर संहिता” नावाच्या प्राचीन आयुर्वेदिक ग्रंथामध्ये प्रसिद्ध बहुवनस्पतीय ( एकापेक्षा अधिक वनस्पतीने बनलेले) मिश्रणांचे उल्लेख सापडते आणि “चरक संहिता” नावाच्या ग्रंथात विशेष करून त्रिफळाचे आरोग्य फायदे सापडतात. त्रिफळा वनस्पतीबद्दल सर्वकाही जाणून घेण्यासाठी पुढे वाचा.
त्रिफळा काय आहे?
त्रिफळा तीन फळे म्हणजेच आवळा (एंब्लिका ऑफिशिअनॅलिस) , बिभीतकी किंवा बहेडा ( टर्मिनलिआ बेलेरिका) आणि हारीतकी किंवा हरड ( टर्मिनलिआ शेब्युला) यांपासून बनलेले प्रसिद्ध आयुर्वेदिक मिश्रण आहे. वास्तविक पाहता, त्रिफळा हे नांवच “तीन फळे” (त्रि = तीन आणि फळा= फळ) यांपासून बनलेले आहे. आयुर्वेदामध्ये, त्रिफळाचे शोध मुख्यत्त्वे त्याच्या “रसायन” गुणधर्मांसाठी केले जाते, म्हणजेच हे मिश्रण शरिराचे आरोग्य आणि सुदृढता राखून ठेवण्यात खूप प्रभावी आहे आणि आजार होणें टाळते.
त्रिफळा निम्नलिखित वनस्पतींचे समायोजन आहे.
- आवळा (एंब्लिका ऑफिशिअनॅलिस) :
देशभरात आढळणार्र्या सर्वांत सामान्य फळांपैकी एक असलेल्या आवळ्याला इंडिअन गूझबॅरी असेही म्हणतात. आवळा हे फळ ततू, एंटीऑक्सिडेंट, खनिज यामध्ये प्रचुर आणि जगात विटामिन सीच्या सर्वांत समृद्ध स्त्रोतांपैकी एक आहे. ते चांगल्या अमाशय आरोग्य, बद्धकोष्ठता टाळणें आणि संक्रमणाविरुद्ध झगडण्यासाठी आणि एक वयवाढरोधी संकाय म्हणून सामान्यपणें वापरले जाते.
- बहेडा ( टर्मिनलिआ बेलेरिका) :
हे रोप सामान्यपणें भारतीय उपमहाद्वीपात आढळते आणि तापशामक, एंटीऑक्सिडेंट, यकृतरक्षक ( यकृतासाठी चांगले) , श्वसनात्मक समस्या आणि मधुमेहरोधी म्हणून आयुर्वेद आणि औषधीय प्रणालीमध्ये आढळते. आयुर्वेदाप्रमाणें, बहेडामध्ये अनेक प्रचुर जीवशास्त्रीय यौगिक असतात उदा. ग्लूकोसाइड, टॅनिन, गॅलिक एसिड, एथाइल गॅलॅट इ. एकत्रितपणें, ही यौगिके बहेडाच्या अधिकतम आरोग्य फायद्यांसाठी लाभकारी आहे.
- हरड ( टर्मिनलिआ शेब्युला) :
हरड आयुर्वेदाला ज्ञात असलेली सर्वांत महत्त्वपूर्ण वनस्पती आहे. त्याचे आरोग्य फायदे एंटीऑक्सिडेंट, दाहशामक आणि वयवाढरोधी असल्याशिवाय एक उत्कृष्ट जखम बरे करणारे पदार्थ आहे. यकृत, पोट, हृदय आणि पित्ताशयाच्या सामान्य कार्याची पुनर्स्थापना आणि साजसांभाळ करण्यात त्याचे लाभ आयुर्वेदात सुख्यात आहे. वास्तविकरीत्या तिला “औषधांचा राजा”असे म्हटले आहे.
तुम्हाला माहीत होते का?
आयुर्वेदामध्ये, त्रिफळा शरिरातील सर्व तीन दोषांना संतुलित करत असल्याचे सांगितले जाते. त्रिफळा आयुर्वेदिक औषधाद्वारे वर्णित केलेल्या रसांपैकी पाच सामावलेले आहेत. ते गोड, आंबट, उग्र, कडू आणि तिखट आहे. त्यामध्ये तुरट हे एकच रस आहे जे आढळत नाही.